«ԱՂԱՍԻ ԱՅՎԱԶՅԱՆԻ ԹԱՏՐՈՆԻ ԺԱՄԱՆԱԿԸ ԴԵՌ ԳԱԼՈՒ Է...»

«Քեզ թվում է, թե ինձ ճանաչում ես, բայց դու դեռ կճանաչես ինձ»։ Սրանք Աղասի Այվազյանի վերջին խոսքերն են` ուղղված կնոջը` Գրետա Վերդյանին: «Երբ աշխատում էի, ի մի էի բերում նրա պիեսները, իսկապես, այդ ամբողջ ժամանակ ճանաչում էի, իմացածս էի ճանաչում…»,-ասում է արձակագրի այրին:
Օրերս գրողների տանը նշվեց արձակագիր, դրամատուրգ, նկարիչ, կինոսցենարիստ, կինոռեժիսոր ԱՂԱՍԻ ԱՅՎԱԶՅԱՆԻ «Պիեսներ» (հայերեն — ռուսերեն) գրքի շնորհանդեսը: Շապիկին հեղինակի «Հեքիաթ» նկարն է:
Օրվա հերոսին անվանեցին «հայկական Չեխով», «հայկական Շեքսպիր», հայ մշակույթի մեծ դասական, ում մասին դեռ շատ բան կբացահայտեն սերունդները:
«Աղասի Այվազյանի հինգ պիեսներն առաջին անգամ տպագրվել են «Դրամատուրգիա» հանդեսում,-ասաց հանդեսի գլխավոր խմբագիր, դրամատուրգ Կարինե Խոդիկյանը:-Իզուր չէ, որ ես ինձ երջանիկ մարդ էի համարում, երբ հերթական անգամ գնում էի այդ հյուրընկալ օջախը` նոր պիես վերցնելու, հետո գալիս էի տուն, նույն պահին ու հետաքրքրությամբ կարդում էի, գիտեի, որ այդ պատկառելի, հանճարեղ, շատ մեծ մարդն անհամբեր սպասում է իմ զանգին: «Դրամատուրգիայում» հեղինակներին տրամադրված է մեկ էջ, ուր կարող են գրել ինչի մասին ուզում են: Դրամատուրգները պատմում են` ինչո՞ւ կամ ինչպե՞ս է գրվել պիեսը: Աղասի Այվազյանի ասելիքը, կարծես, կապ չուներ իր հերթական պիեսի հետ: Նա բարձրացնում էր թատրոնի խնդիրը` հայ թատրոնի խնդիրը, այն թատրոնի, որ մեր մեջ է — իր խոսքը պիտի ասի աշխարհին: Նա ծնվել էր Թիֆլիսում, ապրել` Եր—անում, բայց աշխարհի քաղաքացի էր ամեն մի բջիջով լինելով հայ, իր գործերում պահպանելով հայի ոգին, միաժամանակ ընդարձակում էր աշխարհի սահմանները հայի համար: Ես հաճախ եմ ասում, որ Աղասի Այվազյանի ժամանակն ինքը չտեսավ, — չգիտեմ` կլինի՞ այդ ժամանակը, որովհետ— ընդհանուր դաշտը, որ նա տեսել է իր մտքով — վերածել պիեսների, այ, այդ թատրոնը մենք չունենք»: Կարինե Խոդիկյանի կարծիքով` սա հենց այն ուժն է, որ ուներ Աղասի Այվազյանը, բայց այն առայժմ գործում է իր դեմ: Խոսեց նա— դրամատուրգի վերջին գործի մասին` «Ինքնասպան նավը»: Պիեսը մեռնող կնոջ մասին է, որը չի ուզում մահանալ։ «Արդեն հիվանդ էր, — իր մերձավորները գիտեին` ինչ սիրով էր կառչում կյանքից: Նա ինքն իր ցավից դուրս է եկել — ինքն իր ցավի մասին խոսում է այնպես, որ ընթերցողը չի կռահում «խոստովանության» անձնական բնույթը: Սա —ս մի հաղթանակ է, գրողի հաղթանակը: Արդեն երրորդ համարն է, որ կազմելիս չեմ զանգում ինձ շատ հարազատ համարով, — ինձ շատ հարազատ ձայնը չի ասում, թե կա հերթական պիեսը…»:
Արձակագրի հետ մի աննախադեպ հանդիպման մասին պատմեց Հակոբ Պարոնյանի անվան երաժշտական կոմեդիայի թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար Երվանդ Ղազանչյանը. «Լոս Անջելեսից գալիս էինք Եր—ան: Փոքր կոշիկ հագնելու պատճառով կաղում էի (նվիրել էին), նույն պատճառով կաղում էր նա— Աղասին: Ասաց` նվիրել են, մի չափս փոքր է եղել: Նստել էինք օդանավում ու միասին տնքում էինք, տրտնջում` նվիրում են, գոնե հարցնեն` ի՞նչ չափս ես հագնում»: Աղասի Այվազյանը մի բան պետք է աներ, որ աննկատ անցնեին երկար ճանապարհը, ոտքերի տանջող ցավը, ու «ծնվում է» Չարենցը… Արդյունքում որոշում են, որ նա գրելու է Չարենցի մասին, իսկ Ղազանչյանը բեմադրելու է: «Վերջերս մի չափս փոքր կոշիկ հագա, չփրկեց, որովհետ— կողքիս չկար Աղասին, ու եթե արցունք չի գալիս, չկարծեք, թե լաց չեմ լինում»,-ավելացրեց ռեժիսորը:
ԵՊՀ-ում 2008-ին անցկացվել են այվազյանական ընթերցումներ։ Ինչպես նկատեց ՀԳՄ նախագահ Լ—ոն Անանյանը, մի դասականի օրինակով հիմք դրվեց գրական ընթերցումների ավանդույթին: Գրետա Վերդյանը համոզված է, որ շարունակական կլինեն նման միջոցառումները, իսկ պիեսների լույսընծայումը նա համարում է քայլ դեպի փառատոն: 2010-ին «Աղասի Այվազյան» հիմնադրամը — ազգային թատերական ստեղծագործական միավորումը նախատեսում են այվազյանական պիեսների փառատոն: Խորագիրը դեռ պայմանական է: Ծրագիրը նախապես հստակեցվել է մշակույթի նախարարության հետ, պիեսների ցանկն ուղարկվել է հայաստանյան — Հայաստանից դուրս գտնվող թատրոններին: Փառատոնին մասնակցելու են նա— ռուսական թատրոնները:
Մարիոնետների թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար Արմեն Էլբակյանը հիշեցրեց թատրոնների ֆինանսական ոչ այնքան հուսադրող վիճակի մասին, խնդրեց հստակեցնել ծրագրին մշակույթի նախարարության մասնակցության բնույթը: Հնչեց կարծիք, որ եթե ցանկությունը, նպատակը մեծ է, դժվարությունները չեն կարող խոչընդոտել: Ազգային թատերական ստեղծագործական միավորման վարչության անդամ Էմին Թորոսյանն ասաց, որ ֆինանսական աջակցություն լինելու է, իսկ պիեսներն ընտրելու են ռեժիսորները: «Սարոյանական տարի էր, ռեժիսորներ կան, որ Սարոյան չեն սիրում, բայց բեմադրում էին»,- դարձյալ հիշեցրեց Էլբակյանը: Արծարծվեցին նա— այլ հարցեր: Ստեղծվում են մուլտֆիլմեր, մանկապատանեկան ֆիլմերի փառատոներ են անցկացվում, ուր բացակայում է գրողը, այդ թվում` Աղասի Այվազյանը, ում կերպարը, Էդվարդ Միլիտոնյանի խոսքով, «տանող հրթիռ» պետք է լինի պատանիների համար:
Ցերեկույթի վերջում Գրետա Վերդյանը գրքեր նվիրեց Աղասի Այվազյանի ընկերներին, ռեժիսորներին, թարգմանիչներին: Շնորհավորեց բոլորին` այվազյանական պիեսների փառատոնը համարելով համընդհանուր տոն:
Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Մեկնաբանություններ